Sosnówka w Kielcach. Wzgórze Sosnówka, zwane niegdyś również Górą Słoneczną, to popularne Psie Górki, położone nieco na południe od centrum miasta [1]. Próbki marmurów z kieleckiej Sosnówki znalazły się na liście A. Welkego [2], o istnieniu zaś marmurołomu w tym miejscu w pierwszych latach działalności kieleckiej fabryki marmurów wspominali L. Jenike [3], W. Choroszewski [4] i W. Gruberski [5]. Marmurołom ten na początku XX wieku dostarczał surowca do tej fabryki, co potwierdzają informacje prasowe [6]. Eksploatacja prowadzona była w kilku punktach na południowo zachodnim stoku wzgórza, co sugeruje opis Sosnówki H. Gesslera [7] oraz obecna morfologia stoku, i zapewne stopniowo przenoszona była w dolną część wzgórza Sosnówka, w miejsce zwane też Górą Cmentarną, gdzie w 1931 r. oficjalnie otwarto nowy kamieniołom o nazwie Barwinek (patrz Barwinek). W 1936 r. kamieniołom na Sosnówce był w gestii Spółdzielni Górniczo-Kamieniarskie [8], która jednak nie podjęła w nim intensywnej eksploatacji. O małej aktywności wydobywczej w kamieniołomie na Sosnówce po I wojnie światowej najlepiej może świadczyć porównanie fotografii wykonanych przed 1914 r. i w 1960 r., na których widać tę samą ścianę kamieniołomu, wskazujące na brak postępu robót przynajmniej w tej części wyrobiska (ryc. 18). J. Czarnocki [9] wymienia Sosnówkę jeszcze na początku lat 30., ale może już mieć na myśli kamieniołom u jej podnóża, czyli Barwinek.

Wzniesienie Sosnówka zbudowane jest z wapieni masywnych i gruboławicowych górnego dewonu (franu) formacji z Kowali, które odsłaniały się na stoku południowym oraz południowo-zachodnim i były głównym przedmiotem eksploatacji [10]. W szczytowej i północnej części wzniesienia wapienie te przykryte są płytowymi wapieniami pasiastymi, a wyżej – marglami i cienkopłytkowymi wapieniami najwyższego dewonu (famenu), które nie nadawały się do produkcji bloków [11]. H. Gessler [12] w następujący sposób charakteryzuje marmur z Sosnówki: Kolor tego marmuru jest mniej więcej jednolity, o ciemnym tonie, brunatnawy, z bardzo małemi czerwonawemi i czarnemi napryskami oraz gdzieniegdzie fioletowemi i różowemi żyłkami.

Południowo-zachodni stok wzgórza jest obecnie częściowo zrównany i zajęty przez zabudowę, częściowo zaś pokryty licznymi śladami eksploatacji. Z. Rubinowski i Z. Wójcik [13] proponowali rekreacyjne wykorzystanie tego terenu z wyeksponowaniem jego elementów geologicznych i związanych ze skalnym oraz kserotermicznym siedliskiem zbiorowisk roślinnych. Zgodnie z tym postulatem pozostałości dawnego górnictwa skalnego i odsłonięcia geologiczne zostały w 2009 r. objęte ochroną prawną jako stanowisko dokumentacyjne.

Sosnówka w Kielcach (Psie Górki). Zdjęcie Stanisława Saneckiego z pocz. XX w. oraz poniżej to samo miejsce sfotografowane przez Jerzego Fijałkowskiego w 1960 r., MNKi (Arch. Działu Digitalizacji)

Sosnówka w Kielcach (Psie Górki). Zdjęcie Jerzego Fijałkowskiego z 1960 r. oraz powyżej to samo miejsce sfotografowane przez Stanisława Saneckiego na pocz. XX w., MNKi/Pf/2757/108

Bloki marmuru w kamieniołomie, fot. E. Fijałkowska, lata 60. XX w., MNKi/Pf/2757/145

Łom marmuru na stoku południowym, fot. E. Fijałkowska, lata 60.  XX w., MNKi/Pf/2757/143, 144

Północna ściana kamieniołomu, fot. P. Król, 2017 r.

[1] J. Czarnocki, Marmury świętokrzyskie, w: Materiały do znajomości… s. 38; J. Czarnocki, Marmury świętokrzyskie, „Prace…”, s. 108; E. i J. Fijałkowscy, op. cit., s. 55-56.
[2] [A. Welke] A.W.b.p.k., Marmury powiatu kieleckiego, „GK”, 1873, nr 27, s. 106-107, nr 28, s. 110-111.
[3] L. Jenike, op. cit., s. 24-25, 29, 32.
[4] W. Chor[oszewski], op. cit., s. 546-550.
[5] W. Gruberski, op. cit., s. 448.
[6] Gazeta Kielecka 1877, nr 20, 1900, nr 18 ; „Wieś Ilustrowana”, op. cit.; Fijałkowska, Problematyka marmurów…, op. cit.
[7] H. Gessler, op. cit., s. 5.
[8] APK Starostwo Powiatowe Kieleckie, 21/101/0/9/2300, k. 4.
[9] J. Czarnocki, Marmury kieleckie, „Kuryer …”, s. 5-6; J. Czarnocki; Marmury kieleckie, „Architektura…”, s. 133-134; J. Czarnocki, Marmury kieleckie, „Prace…”, s. 95.
[10] J. Czarnocki, Marmury świętokrzyskie, „Prace…”, s. 108;
[11] E. i J. Fijałkowscy, op. cit., s. 56.
[12] H. Gessler, op. cit., s. 5.
[13] Z. Rubinowski, Z. Wójcik, Odsłonięcia geologiczne…, s. 106-107.