Ołowianka. Ołowianka to nazwa jednej z najbardziej dekoracyjnych odmian marmurów świętokrzyskich, stanowiącej czarny lub szary wapień dewoński bardzo silnie użylony białym kalcytem, przechodzący w brekcję wapienno-kalcytową. W klasyfikacji marmurów J. Czarnockiego [1] Ołowianka jest jedynym przykładem marmuru dyslokacyjnego. Złoże marmuru odkryte zostało w uruchomionym w 1920 r. kamieniołomie na górze Ołowiance, położonej około 1,5 km na północny-wschód od góry Miedzianki. J. Czarnocki [2] oraz E. i J. Fijałkowscy [3] wiążą powstanie i rozwój tego wyrobiska z działalnością braci S. i B. Łaszczyńskich, jednak od 1933 r. złoże i marmur ołowianka były w gestii Marmurów Kieleckich [4] na mocy uchwały włościan wsi Miedzianka [5]. Wcześniej. co najmniej od 1930 r., firma ta prowadziła tam prace udostępniające złoże [6]. Aktywność kieleckiej firmy w kamieniołomie w latach 30. potwierdza J. Czarnocki [7]. Odmiana ta była w ofercie kieleckiej firmy w okresie międzywojennym [8]. Od 1937 r. kamieniołom wydzierżawiły – na 15 lat od Gromady wsi Miedzianka – „Zakłady Przemysłowe «Sitkówka» Spółka Akcyjna” [9]. Od tego okresu złoże było intensywnie eksploatowane na potrzeby produkcji kruszywa i zostało w znacznym stopniu zniszczone. Po wojnie nadal było podległe, upaństwowionym już Zakładom Wapienniczym „Sitkówka” w Sitkówce [10]. Mimo to Ołowianka pojawiła się znowu w ofercie „Marmurów Kieleckich” w 1957 r. [11] Rozwój eksploatacji złoża wapieni dewońskich „Ostrówka-Ołowianka”, udokumentowanego (po raz pierwszy) w 1969 r. (Strych – CBDG 148791) spowodował definitywne zniszczenie zasobów surowca marmurowego występującego w obrębie tego złoża [12]. W miejscu złoża marmuru „Ołowianka” powstało duże wyrobisko.
Złoże marmuru „Ołowianka” obejmowało strefę bardzo silnie spękanych i spojonych kalcytem wapieni dewońskich warstw sitkówczańskich formacji z Kowali, powstałą wzdłuż ich tektonicznego kontaktu z utworami kambru. Strefa miała przebieg zbliżony do równoleżnikowego i kilku- lub kilkunastometrową szerokość [13]. Wapienie strefy miały zabarwienie czarne (bardziej dekoracyjna ołowianka czarna) lub szare (ołowianka szara) i były bardzo silnie użylone białym kalcytem, co decydowało o ich wysokiej dekoracyjności. Znaczną trudnością przy ich przeróbce i wykorzystaniu była niejednorodność i gęste spękanie surowca, które uniemożliwiały uzyskanie większych bloków ograniczając produkcję głównie do galanterii marmurowej oraz elementów architektonicznych nie podlegających naprężeniom [14].
Lokalizacja marmurołomów w rejonie Miedzianki na tle numerycznego modelu rzeźby terenu, 1 – kamieniołom Łaszczyńskich, 2 – kamieniołom Ołowianka.
Robotnicy w kamieniołomie „Ołowianka”, zdjęcie wykonane w latach 30. XX w. Kolekcja A. Kulińskiej.
Kamieniołom „Ołowianka”, zdjęcie wykonane w latach 30. XX w. Kolekcja M. Łaszczyńskiego.
Kamieniołom „Ołowianka”, widok z góry Miedzianki, 1954 r., fot. J. Fijałkowski, MNKi/Pf/2757/61
Wybrakowane bloki marmuru pozostawione w kamieniołomie „Ołowianka”, fot. J. Fijałkowski, 1966 r., MNKi/Pf/2700
Kamieniołom „Ołowianka”, ok. 1970 r., fot. Z. Rubinowskiego (wykorzystano dzięki uprzejmości Pani Teresy Rubinowskiej).
Kamieniołom „Ołowianka”, ok. 1971 r., fot. Z. Rubinowskiego (wykorzystano dzięki uprzejmości Pani Teresy Rubinowskiej).
W pierwszej dekadzie XX w. wyrobisko wykorzystywano jako osadnik szlamu poflotacyjnego, fot. P. Król, ok. 2005 r.
Skrasowiała ściana wapienia użylonego kalcytem w kamieniołomie „Ołowianka”, fot. P. Król, 2019 r.
Użylony białym kalcytem blok wapienia dyslokacyjnego w nieczynnym kamieniołomie „Gajasowa”, fot. P. Król, 2018 r.
Płytka marmuru Ołowianka ze zbiorów przyrodniczych Muzeum Narodowego w Kielcach.
Płytka marmuru Ołowianka ze zbiorów przyrodniczych Muzeum Narodowego w Kielcach (zdjęcie powyżej) była, razem z innymi okazami, zaprezentowana na „Wystawie Świętokrzyskiej” w Warszawie w 1936 roku, zorganizowanej przez Polskie Towarzystwo Krajoznawcze. W dniu 26 marca 1936 r., wystawę zaszczycił swoją obecnością Prezydent RP Ignacy Mościcki w asyście najwyższych urzędników państwowych. Po części geologicznej ekspozycji oprowadził gości wybitny geolog, kielczanin, Jan Czarnocki (pierwszy z lewej). Na zdjęciu z tego wydarzenia widać kolekcję skał i minerałów oraz polerowane płytki marmurowe, a w wśród nich – pierwszy z prawej – nasz okaz z Ołowianki. Zdjęcie z Archiwum NAC.
Ołowianka v. 2.0
W 2023 r. firma NORDKALK rozpoczęła od strony północnej eksploatację kamieniołomu.
[1] J. Czarnocki, Marmury świętokrzyskie, w: Materiały do znajomości… s. 33; J. Czarnocki, Marmury kieleckie, „Prace…”, s. 94; J. Czarnocki, Marmury świętokrzyskie, „Prace…”, s. 104.
[2] J. Czarnocki, Marmury świętokrzyskie, „Prace…”, s. 104.
[3] E. i J. Fijałkowscy, op. cit., s. 63-64;
[4] T. Langner, op. cit., s. 68; S. Marcinkowski, op. cit.
[5] APK, SOK, sygn. 8752, k. 42.
[6] APK, UWK I, sygn. 12745, k. 2, 4.
[7] J. Czarnocki, Marmury kieleckie, „Kuryer…”, s. 5-6; J. Czarnocki, Marmury kieleckie, „Architektura…”, s. 133-134; J. Czarnocki, Marmury kieleckie, „Prace…”, s. 94-95.
[8] „GK” 1925, nr 27; „Codzienna Gazeta Handlowa”, op. cit.; S. Kowalczewski, Marmury kieleckie dawniej…, s. 7.
[9] APK, Akta sprawy Zakładów Przemysłowych Wapienno-Kamiennych Sitkówka i s-ka z ogr. odp., 21/146/0/-/8884, k. 174-175.
[10] B. Gierych, op. cit., s. 124.
[11] Katalog wyrobów przemysłu…, op. cit., nlb.
[12] E. i J. Fijałkowscy, op. cit., s. 64.
[13] J. Czarnocki, Marmury świętokrzyskie, „Prace…”, s. 104; B. Gierych, op. cit., s. 124-125; J. Fijałkowscy, op. cit., s. 64.
[14] B. Gierych, op. cit., s. 126.