Laskowa Góra. Na terenie wsi Kostomłoty, w sąsiedztwie której znajduje się złoże „Laskowa Góra”, od dawna prowadzono rozproszoną eksploatację wapieni i dolomitów dewońskich (ryc. 7). Wspominał o niej już w pierwszej połowie XIX wieku Ł. Gołębiowski [1], J. Siemiradzki [2] pisał zaś: czarny dolomit z Kostomłot zawiera żyłki malachitu używa się jako marmur na równi z innemi odmianami ciemnego, bulwiastego wapienia tych okolic. Natomiast czerwono-szaro-brunatny marmur z Laskowej oraz ciemnozielono-szary marmur z Kostomłotów znalazły się w kolekcji A. Welkego[3]. Płytki ciemnoszarego marmuru z Kostomłotów oraz jasnoszaro-liliowego marmuru z Laskowej można oglądać w kolekcji M. Bersohna [4]. Rzeczywiście, znaczna zmienność litologiczna skał dewońskiego kompleksu węglanowego, który buduje Wzgórza Kostomłockie, decyduje o zróżnicowaniu barw i struktur tych skał. W profilu tego kompleksu w Kostomłotach jedynie dolomity środkowodewońskie (żywetu) należą do formacji z Kowali. Wyższą część kompleksu tworzą skały o odmiennym wykształceniu, stanowiące osady głębszego basenu morskiego. Są to (od dołu): kilkumetrowa seria wapieni ziarnistych warstw z Laskowej Góry, marglisto-łupkowe utwory warstw szydłóweckich oraz ciemnoszare, płytowe wapienie warstw kostomłockich, nad którymi występują już cienkopłytkowe margle najwyższego dewonu (famenu)[5]. Spośród tych skał ciemnoszare dolomity oraz prawie czarne wapienie warstw kostomłockich są potencjalnie najbardziej atrakcyjnym surowcem marmurowym [6]. Zapewne właśnie dekoracyjność materiału zadecydowała o próbach jego eksploatacji jako surowca marmurowego. W 1930 r. „Marmury Kieleckie” (reprezentowane wówczas przez „Marmur” sp. z o.o. w Kielcach) informowały Urząd Górniczy w Radomiu o rozpoczęciu prac przygotowawczych do eksploatacji marmurów na górze Kostomłoty , koło wsi Kostomłoty [7]. Kopalnia Kostomłoty wymieniana jest jeszcze w bilansie firmy za 1934 r. [8], jednak bliższa lokalizacja tego miejsca nie jest znana i brak dotąd danych o wydobyciu marmuru w tej miejscowości.

Złoże „Laskowa Góra” tworzą średnio- i gruboławicowe, szare lub ciemnoszare dolomity warstw stringocefalowych formacji z Kowali. Sekwencja tych skał, wchodząca pod względem tektonicznym w skład południowego skrzydła synkliny miedzianogórskiej [9], ma rozciągłość WNW-ESE i jest pochylona pod kątem 25-60° na NNE. Zasoby złoża „Laskowa Góra” zostały rozpoznane kilkoma dokumentacjami geologicznymi w latach 60. XX w. (Garlicka – CBDG 145151; Kopczyńska – CBDG 66084; Sas-Korczyńska – CBDG 68459) oraz w 2004 r. (Nieć – CBDG 898178). Zasoby geologiczne złoża wynoszą 13 313 tys. ton, przemysłowe – 12 863 tys. ton (2015 r.). Złoże o powierzchni około 17,4 ha, udokumentowane do poziomu 220 m n.p.m., miało zróżnicowaną miąższość, mieszczącą się w granicach 17,4-70,8 m (średnio 41,5 m), co wynika z faktu, iż obejmuje ono fragment niewielkiego, ale wyraźnego pasma Wzgórz Kostomłockich. Cienki nadkład złoża (o średniej grubości 1,5 m) tworzyły płaty zwietrzeliny i piasków czwartorzędowych, lokalnie także łupki dewońskie i zlepieńce permskie. Istotnym elementem utrudniającym eksploatację jest silne skrasowienie złoża; udział krasu szacowany jest na 4-16% w różnych częściach złoża (Nieć – CBDG 898178).

Eksploatacja złoża „Laskowa Góra” prowadzona jest przez Świętokrzyskie Kopalnie Surowców Mineralnych (i poprzedniczki tej firmy) od 1974 r. Wydobycie w ostatnich latach waha się od 866 tys. ton (2011 r.) do 457 tys. ton (2015 r.). Od 1973 r. w sąsiedztwie kopalni działa zakład produkcji kruszywa łamanego (pierwotnie otrzymujący kruszywo ze złoża „Krzemucha”). Oprócz kruszywa łamanego do betonu oraz nawierzchni drogowych i kolejowych produkuje się tu nawóz wapniowo-magnezowy [10].

W rezultacie eksploatacji złoża powstał duży kamieniołom stokowo-wgłębny o wydłużeniu zgodnym z rozciągłością pasma wzgórz i długości około 600 m. Eksploatację w kamieniołomie prowadzono na 8 poziomach o wysokości 8-11 m. Obecnie prowadzi się ją już na najgłębszym poziomie, 220 m n.p.m., położonym ponad 40 m poniżej pierwotnego zwierciadła wód, stąd też dopływ wód wynosi średnio 219 m³/godz. W ścianach wyrobiska, w miarę posuwania się frontu eksploatacji, można obserwować duże kopalne, zapewne neogeńskie formy krasu kopalnego. Lej krasowy sięgający poziomu 245 m i wypełniony jasnymi (białymi) piaskami neogeńskimi znajduje się w środkowej części południowej ściany, natomiast nieregularne formy krasowe wypełnione czerwonobrązowym materiałem gliniasto-piaskowcowym odsłaniają się w zachodniej ścianie [11]. W 1979 r. kamieniołom przeciął dużą Jaskinię w Laskowej o długości 170 m. Jaskinia ta, posiadająca bardzo bogatą i ciekawą genetycznie szatę naciekową, po wstępnych badaniach naukowych [12], została jednak całkowicie zniszczona w miarę postępu frontu eksploatacji. Mniejszą jaskinię kamieniołom przeciął w 1989 r. Pod koniec lat 90. XX wieku kamieniołom przeciął także złoże galeny typu krasowego (według klasyfikacji Z. Rubinowskiego [13]) oraz podziemne wyrobiska historycznej (pochodzącej zapewne z okresu I wojny światowej) kopalni eksploatującej to złoże [14].

Kopalnie i złoża „Laskowa Góra” oraz „Krzemucha – Małe Górki” na tle numerycznego modelu rzeźby terenu.  1 – kopalnia oraz złoże „Laskowa Góra”,  2 – miejsce dawnej kopalni „Krzemucha” oraz złoże „Krzemucha – Małe Górki”,  3 – kopalnia „Kostomłoty.

Zakład Laskowa I. Fotografie z początku lat 80. XX w., z kolekcji Marcina Wójcika, Dyrektora Technicznego ŚKSM w Kielcach.

---

[1] Ł. G. [Ł. GOŁĘBIOWSKI], Opisanie historyczne i statystyczne województwa krakowskiego, w: Nowy kalendarzyk polityczny na rok 1827. Nakł. J. Netto, Warszawa 1827, s. 451.
[2] J. Siemiradzki, op. cit. s. 148-149.
[3] [A. Welke] A.W.b.p.k., Marmury powiatu kieleckiego, „GK”, 1873, nr 27, s. 106-107, nr 28, s. 110-111; H. Święcicki, op. cit., s. 51.
[4] S. Czarniecki, Z. Martini, op. cit.
[5] G. Racki, Kostomłoty-Laskowa Góra, [w:] XV Konferencja Paleontologów „Paleontologiczny opis zdarzeń późnego dewonu i karbonu”, Bocheniec 1992, s. 5-9; Szulczewski, Stop 3. Kostomłoty and Laskowa quarries, [w:] XIII Intern. Congr. Carboniferous-Permian, Aug. 28-Sept. 2, 1995, Kraków, Poland. Guide to Exc. A2. Development of the Variscian basin and epi-Variscan cover at the margin of the East European platform (Pomerania, Holy Cross Mts., Kraków Upland), 1995, s. 25-26.
[6] J. Urban, Bloczne skały węglanowe w paleozoiku zachodniej części Gór Świętokrzyskich, „Kwartalnik Geologiczny” 1987, t. 31, z. 1, s. 238-239.
[7] APK UWK I, sygn. 12745.
[8] APK SOK, sygn. 8752, k. 45.
[9] P. Filonowicz, Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, ark. Kielce, Warszawa 1973, s. 49-50 oraz mapa.
[10] J. Lisner-Skórska, Stan rozpoznania…, s. 62; J. Lisner-Skórska, Kieleckie Kopalnie Surowców Mineralnych…, s. 76-78.
[11] J. Urban, Kras kopalny…, op. cit.
[12] T. Wróblewski, Jaskinia krasowa w złożu dolomitów Laskowa Góra, w: Przewodnik 53 Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Kielce 6-8.09.1981, Warszawa 1981, s. 230-236.
[13] Z. Rubinowski, Rudy metali nieżelaznych…, s. 127-131.
[14] P. Król, J. Urban, Historyczne i geologiczne dziedzictwo górnictwa miedzianogórskiego, Kielce 2012, s. 70.