Kajetanów. Niewielka wychodnia ciemnoszarych wapieni i margli ujawniła się w czasie przebudowy traktu Warszawa-Kraków na początku lat 30. XIX w. Marmurołom powstał tu już przed rokiem 1850, gdyż jego opis opublikował F. M. Sobieszczański [1]. Okazy z tego złoża należały do kolekcji A. Welkego [2]. W pierwszych latach działania kieleckiej fabryki czarny marmur kajetanowski należał do jej najbardziej znanych produktów [3]. Zdaniem J. Czarnockiego[4] oraz E. i J. Fijałkowskich [5] eksploatacji tej cennej odmiany marmuru zaniechano w 1905 r. ze względu na trudności wydobycia kajetanowskiego kamieniołomu nie zwiedzał już H. Gessler [6] w 1911 r., chociaż wymienił go jeszcze S. Kontkiewicz [7]. Oferty sprzedaży kajetanowskiej odmiany marmurów przez kielecką firmę pojawiały się jednak jeszcze w latach 30. XX wieku [8], co może oznaczać, że wznawiano okresowo wydobycie lub był zapas tego surowca, bądź też pod tą nazwą sprzedawano materiał z Dębnika.

Wapień z Kajetanowa jest osadem płytkiego morza cechsztyńskiego, które zatoką sięgnęło stosunkowo daleko w obręb ówczesnego lądu świętokrzyskiego[9]. Surowiec marmurowy stanowi jednolicie czarny wapień z rzadkimi wtrąceniami galeny i sporadycznymi żyłkami lub konkrecjami białego, krystalicznego kalcytu [10]. Według Fijałkowskich [11] złoże marmuru reprezentowane jest tylko przez 3 ławice o grubości 0,6 m każda, tkwiące w sekwencji łupków marglistych i zapadające lekko na zachód (ryc. 5). Zapadanie ławic powoduje, że szybko wzrasta nadkład bezużytecznych margli i cienkopłytkowych wapieni, co utrudnia wydobycie i czyni go nieopłacalnym ekonomicznie. Ponadto złoże cechuje się małą blocznością. Badanie półtechniczne (Nowak – CBDG 160397) wykazało, że nawet ze stosunkowo dużego bloku na skutek naturalnych pęknięć uzyskano jedynie płytki o wymiarach 30×15 cm.

W 1958 r. oszacowano zasoby złoża „Kajetanów” na 172 tys. ton (Rubinowski, Owczarek – CBDG 386880). Wykonane w 1978 r. szczegółowe rozpoznanie (Nowak – CBDG 160397) pozwoliło oszacować zasoby na 428 tys. ton, ale ze względu na małą bloczność kopaliny i trudne warunki wydobycia Komisja Zasobów odrzuciła wniosek o ich zatwierdzenie. Złoże „Kajetanów” zostało usunięte z Krajowego Bilansu Zasobów Kopalin w 1999 r. Perspektyw znalezienia nowych złóż tej odmiany marmuru świętokrzyskiego praktycznie nie ma [12]. Obecnie nieduży łom kajetanowski, znajdujący się blisko trasy Kielce-Warszawa między Kajetanowem i Barczą, jest częściowo zasypany i silnie zarośnięty. Chroniony jest jako pomnik przyrody nieożywionej ze względu na swe znaczenie historyczne oraz odsłonięcia utworów permskich [13].

Odsłonięcie permskich łupków marglistych w nadkładzie czarnych wapieni nadających się do produkcji marmurów (niewidocznych już na fotografii). Zdjęcie J. Fijałkowskiego z 1951 r., MNKi/Pf/201

Wiercenia za marmurami w Kajetanowie, grudzień 1972, fot. J. Fijałkowski, MNKi/Pf/2797/228

[1] F. M. Sobieszczański, op. cit., s. 218.
[2] [A. Welke] A.W.b.p.k., Marmury powiatu kieleckiego, „Gazeta Kielecka”, 1873, nr 27, s. 106-107, nr 28, s. 110-111.
[3] „Gazeta Kielecka” 1876, nr 90; 1877, nr 20; 1900, nr 18; 1906, nr 13; 1910, nr 99.; Jenike, op. cit., s. 24-25, 29, 32; W. Chor[oszewski], op. cit., s. 546-550; „Gazeta Rzemieślnicza” 1898, nr 46.; W. Gruberski, op. cit., s. 446; T. Langner, op. cit., s. 64; E. Fijałkowska, Problematyka marmurów…, op. cit.; J. Z. Pająk, J. Szczepański, op. cit.
[4] J. Czarnocki, Marmury świętokrzyskie, „Prace…”, s. 110-112; J. Czarnocki, Marmury świętokrzyskie, w: Materiały do znajomości… s. 40.
[5] E. i J. Fijałkowscy, op. cit., s. 21.
[6] H. Gessler, op. cit., s. 1-12.
[7] S. K[ontkiewicz], op. cit., s. 343-346.
[8] „Codzienna Gazeta Handlowa”, op. cit.
[9] Z Kowalczewski, M. Rup, op. cit., s. 1-39.  M. Kuleta, S. Zbroja, Wczesny etap…, op. cit., s. 107-110.
[10] B. Gierych, op. cit., s. 112, 128; J. Czarnocki, Marmury świętokrzyskie, „Prace…”, s. 110-112; E. i J. Fijałkowscy, op. cit., s. 41-43; J. Jędrychowski, op. cit., s. 60.
[11] E. i J. Fijałkowscy, op. cit., s. 41.
[12] Atlas geologiczno-surowcowy…, s. 58-59.
[13] J. Urban, Ochrona obiektów…, s. 47-79; T. Wróblewski, Ochrona georóżnorodności…, s. 54.