Jaworznia. W tej miejscowości, na wzgórzu Moczydło, znanym z historycznej eksploatacji kruszców ołowiu, już pierwszej połowie XIX w. znajdowały się dwa duże kamieniołomy [1]. Łomy te dostarczały surowca do fabryki marmurów w Kielcach w pierwszych latach jej działalności [2]. Łom na zachodnim stoku wzgórza był jednak przede wszystkim eksploatowany przez tę firmę w latach 20. ubiegłego wieku i wówczas był połączony bocznicą kolejową ze stacją Piekoszów [3]. Być może z tego względu kamieniołom ten oraz wydobywana w nim odmiana marmuru występowały najczęściej pod nazwą Piekoszów [4] (choć nazwy Moczydło i Jaworznia także pojawiają się w dokumentach [5]). Na przełomie lat 1925-26 podjęto pierwszą próbę wydzierżawienia zakładu firmie Koncern Techniczno-Budowlany z Warszawy, jednak umowa nie weszła w życie a pracownicy Koncernu opuścili zakład. W 1927 r. kamieniołom został ostatecznie wydzierżawiony firmie F. Czarnowskiego [6] i już nie powrócił do „Marmurów Kieleckich” [7]. Nieruchomości (działki) w Jaworzni i Piekoszowie, będące własnością firmy Przemysł Marmurowy i Granitowy „Marmur w Kielcach” sp. z o.o. i zabezpieczone w 1930 r. wpisem hipotecznym na rzecz Banku Gospodarstwa Krajowego, były przedmiotem sporu sądowego z tym Bankiem do 1946 r. [8]

Na Moczydle wydobywano gruboławicowy wapień dewoński należący do górnych warstw sitkówczańskich formacji z Kowali [9] o zróżnicowanym zabarwieniu, głównie ciemnoszary, w różnym stopniu użylony kalcytem, a także kalcyt (wryc. 5) tworzący grubszą, kilkumetrową żyłę. Według Encyklopedii [10] Jaworznia „posiada dwojaki marmur, w wyższej części białawy przeźroczysty, pomięszany kolorami bladoróżowym i żółtawym, w części zaś dolnej bladoróżowy z żyłkami buraczkowemi”. Obecnie na obszarze Moczydła występuje kilka starych łomów, przy czym największe zlokalizowane są w części północno-zachodniej. Od 1995 r. wzgórze chronione jest jako rezerwat przyrody nieożywionej „Moczydło” ze względu na interesujące odsłonięcia geologiczne oraz bardzo liczne i dobrze zachowane ślady historycznego górnictwa kruszcowego i właśnie skalnego, marmurowego [11].

Marmurołom na Moczydle, fot. J. Fijałkowski, 1966 r., MNKi/Pf/1529

[1] F. M. Sobieszczański, op. cit., s. 217.
[2] Gazeta Kielecka nr 90 z 1876 r.;  Jenike, op. cit., nr 107, 1878, s. 24-25, 29, 32; W. Chor[oszewski], op. cit., s. 546-550;  Fijałkowska, Problematyka marmurów…, zob., APK, TPGiHPS, 21/1641/0/-/35. Z. Pająk, J. Szczepański, op. cit.
[3] J. Czarnocki, Marmury świętokrzyskie, „Prace…”, załączona mapka;  J. Fijałkowscy, op. cit., s. 72.[4] „Przewodnik Katolicki”,  op. cit.; „Gazeta Kielecka” 1925, nr 27; Marcinkowski, op. cit.
[5] APK UWK I, 21/100/0/12745.
[6] APK, SPK I,  21/101/0/9/2422.
[7] T. Langner, op. cit., s. 70.
[8] APK SOK, 21/146/0/-/7311.
[9] J. Kaźmierczak, op. cit, s. 1-150; Racki, Evolution of the bank…, s. 172.
[10] Encyklopedia powszechna Orgelbranda…, op. cit.
[11] Z. Rubinowski, Z. Wójcik, Odsłonięcia geologiczne…, s. 95-121; Wróblewski, Ochrona georóżnorodności…, s. 30; P. Król, J. Urban, R. Garus, Zabytki górnictwa i hutnictwa Staropolskiego Okręgu Przemysłowego w dolinie górnej Bobrzy, Kielce 2010, s. 39.