Czerwona Góra. Wzgórze o tej nazwie, zwane w najstarszych opisach również jako Jerzmaniec, Jerzmoniec, Wierzmoniec, Wierzmaniec, Góra Zygmuntowska [1] znane jest przede wszystkim jako miejsce występowania permskich marmurów – zygmuntówki (patrz: Zygmuntówka). Jednak na powierzchni znacznej części tego wzgórza (na wschód i północny wschód od jego szczytu) występują wapienie dewońskie, których próbki opisane jako „Czerwona Góra” znalazły się w kolekcji założyciela kieleckiej fabryki marmurów, A. Welkego [2], w kolekcji M. Bersohna [3], a także na liście H. Święcickiego [4]. Prawdopodobnie łomy tych wapieni na Czerwonej Górze dostarczały surowiec do fabryki marmurów w początkowym okresie jej działalności [5], a później w okresie II wojny światowej i bezpośrednio po niej [6]. B. Gierych [7] opisał niewielkie łomy wapienia dewońskiego odmiany bolechowice, znajdujące się na wschodnim zboczu góry, które uległy zniszczeniu w czasie poszerzania drogi Kraków-Kielce. Z. Kotański [8] jako łomy na Czerwonej Górze wskazał wyrobiska na północno-wschodnim stoku wzgórza, po zachodniej stronie tej drogi. Jednak duże, choć silnie zarośnięte wyrobisko po eksploatacji wapieni dewońskich znajduje się także w szczytowej partii wzgórza, na północny wschód od jego kulminacji, Jest ono chronione obecnie jako pomnik przyrody nieożywionej ze względu na historyczne znaczenie dawnego wyrobiska, obecność zjawisk krasowych oraz odsłonięcie kontaktu skał dewonu i permu [9].

Lokalizacja marmurołomów w rejonie Bolechowic i Czerwonej Góry na tle numerycznego modelu rzeźby terenu.

 1. Marmurołom „Bolechowice” 2. Marmurołom „Zygmuntówka” 3. Prawdopodobna lokalizacja marmurołomu „Czerwona Góra” lub „Wierzmaniec” 4. Marmurołom „Malik” 5. Prawdopodobne lokalizacje marmurołomu „Dobrzączka” 6. Marmurołom „Szewce” na górze Okrąglica

Na zdjęciach prawdopodobna lokalizacja marmurołomu „Czerwona Góra” lub „Wierzmaniec”, 2017 r. Fot. P.Król

[1] H. Święcicki, op. cit., s. 50, 54-55; M. Sobieszczański, op. cit., s. 206, 208, 215; M. Weber-Kozińska, Górnictwo kamienne, w: Zarys dziejów górnictwa na ziemiach polskich, red. J. Pazdur, Katowice, t. 1, 1960, s. 189-191; APK, UWK I, sygn. 12745, k. 2, 28.[2] [A. Welke] A.W.b.p.k., Marmury powiatu kieleckiego, „GK”, 1873, nr 27, s. 106-107, nr 28, s. 110-111.
[3] S. Czarniecki, Z. Martini, Dziewiętnastowieczna kolekcja marmurów kieleckich Mathiasa Bersohna w zbiorach Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie. Materiały z Sympozjum „Historia eksploatacji marmuru w Górach Świętokrzyskich” zorganizowanego przez Tow. Przyj. Górnictwa, Hutnictwa i Przem. Staropolskiego w Kielcach, 1983, APK, TPGiHPS, sygn. 35.
[4] H. Święcicki, op. cit., s. 54.
[5] L. Jenike, op. cit., s. 24-25, 29, 32; Chor[oszewski], op. cit., s. 546-550; Langner, op. cit., s. 68
[6] APK, KZKB, sygn. 164, k. 50; A. Duda, op. cit.
[7] B. Gierych, op. cit., s. 116.
[8] Z. Kotański, Przewodnik geologiczny po Górach Świętokrzyskich, t. 1, Warszawa 1959, s. 104.
[9] J. Urban, Ochrona obiektów…, s. 57; Wróblewski, Ochrona georóżnorodności…, s. 55.